Zalety Irracjonalności

Jeśli prze­czy­ta­li­ście jego nie­sa­mo­wi­tą książ­kę zaty­tu­ło­wa­ną Potęga irra­cjo­nal­no­ści i bar­dzo się Wam spodo­ba­ła – To ta książ­ka, jest jej kon­ty­nu­acją, z więk­szą ilo­ścią przy­kła­dów – głów­nie orga­ni­za­cyj­nych.

Prawdziwy cel ekonomii behawioralnej: próba zrozumienia tego, jak naprawdę działamy, abyśmy mogli uważniej obserwować nasze skłonności, być bardziej świadomi, jaki jest ich wpływ na nas i, miejmy nadzieję, podejmować lepsze decyzje.

Jaki jest wła­ści­wy spo­sób wyna­gra­dza­nia pra­cow­ni­ków, któ­ry nad­mier­nie ich nie stre­su­je? Płać pra­cow­ni­kom na pod­sta­wie gołej pen­sji (bez pro­wi­zji od sprze­da­ży). Oferuj mniej­sze i częst­sze pre­mie!

Innym spo­so­bem może być zapro­po­no­wa­nie pra­cow­ni­kom pen­sji zależ­nej od wyni­ków pra­cy, któ­ra jest uśred­nio­na na pod­sta­wie np. pię­ciu poprzed­nich lat pra­cy, a nie tyl­ko ostat­nie­go roku. W ten spo­sób pra­cow­ni­cy w pią­tym roku pra­cy będą z góry zna­li 80% pro­cent wyso­ko­ści swo­jej pre­mii (na pod­sta­wie poprzed­nich czte­rech lat).

Wyobraź sobie, że pra­cu­jesz dla jakiejś fir­my i Twoim zada­niem jest two­rze­nie slaj­dów w pro­gra­mie PowerPoint. Za każ­dym razem, gdy koń­czysz pra­cę, ktoś bie­rze slaj­dy, któ­re stwo­rzy­łeś i kasu­je je. Praca ta jest dobrze płat­na i możesz korzy­stać z boga­te­go pakie­tu socjal­ne­go. Ktoś nawet robi Twoje pra­nie. Jak szczę­śli­wy czuł­byś się w tego typu pra­cy?

Praca za jedze­nie: wie­le zwie­rząt woli zapra­co­wać na jedze­nie zamiast po pro­stu jeść to samo, łatwo dostęp­ne jedze­nie. Wśród wszyst­kich prze­ba­da­nych do tej pory zwie­rząt jedy­ny gatu­nek, któ­ry wybie­ra leni­wą dro­gę to god­ny pochwa­ły, racjo­nal­ny kot.

Zazwyczaj zacho­wu­je­my się tak, jak­by­śmy kie­dyś w przy­szło­ści mie­li mieć wię­cej cza­su, wię­cej pie­nię­dzy, być mniej zmę­cze­ni czy zestre­so­wa­ni.

Może odczu­wa­my zna­cze­nie tyl­ko wte­dy, gdy mamy do czy­nie­nia z czymś więk­szym. Być może mamy nadzie­ję, że ktoś inny, a w szcze­gól­no­ści ktoś dla nas waż­ny, przy­pi­sze war­tość temu, co wypro­du­ko­wa­li­śmy? Może potrze­bu­je­my ilu­zji, że nasza pra­ca będzie któ­re­goś dnia mia­ła zna­cze­nie dla wie­lu ludzi. Że może mieć jakąś war­tość w tym wiel­kim świe­cie.

Robienie cze­goś zwią­za­ne­go w jakiś spo­sób z naszym postrze­ga­niem samych sie­bie może pod­sy­cić naszą moty­wa­cję i spra­wić, że będzie­my pra­co­wać cię­żej.

Bez publicz­no­ści miał­bym bar­dzo małą moty­wa­cję do tak cięż­kiej pra­cy, jak teraz. Zamiana rado­ści w chęć do pra­cy zda­je się w dużym stop­niu zale­żeć od tego, jak wiel­ki sens może­my przy­pi­sać wła­snej pra­cy.

Odbieranie pra­cy sen­su jest zaska­ku­ją­co pro­ste. Jeśli jesteś mana­ge­rem, któ­ry napraw­dę chce zde­mo­ty­wo­wać swo­ich pra­cow­ni­ków, zniszcz to, co zro­bi­li na ich oczach. Lub jeśli chcesz to zro­bić nie­co sub­tel­niej, po pro­stu igno­ruj ich i ich wysił­ki.

Z dru­giej stro­ny, jeśli chcesz zmo­ty­wo­wać ludzi pra­cu­ją­cych z Tobą i dla Ciebie, dobrze było­by zwra­cać uwa­gę na nich, na ich wysi­łek i owo­ce ich pra­cy. Spraw, by pra­cow­ni­cy poczu­li się speł­nie­ni i upew­nij się, że dobrze wyko­na­na pra­ca jest doce­nia­na.

Jednym z nie­bez­pie­czeństw jest pra­ca w opar­ciu o tech­no­lo­gię.

Nowoczesna infra­struk­tu­ra IT pozwa­la na roz­bi­cie pro­jek­tów na małe, odręb­ne czę­ści i zle­ce­nie każ­dej oso­bie wyko­na­nia tyl­ko jed­nej z wie­lu czę­ści. Organizując pra­cę w ten spo­sób fir­my ryzy­ku­ją ode­bra­nie pra­cow­ni­kom wyczu­cia cało­ści, celo­wo­ści i poczu­cia speł­nie­nia. Bardzo podzie­lo­na pra­ca mogła­by być sku­tecz­na, gdy­by ludzie byli auto­ma­ta­mi, ale wziąw­szy pod uwa­gę to, jak waż­na dla naszych chę­ci i pro­duk­tyw­no­ści jest moty­wa­cja wewnętrz­na i sens, to takie podej­ście może odno­sić odwrot­ny sku­tek.

Potrawy czę­ścio­wo przy­go­to­wa­ne wcze­śniej: deli­kat­nie wywa­żo­na rów­no­wa­ga pomię­dzy pra­gnie­niem poczu­cia dumy ze swo­jej wła­sno­ści i nie­chę­cią do spę­dza­nia zbyt dłu­gie­go cza­su w kuch­ni.

Twórcy oce­nia­ją­cy swo­ją pra­cę byli zde­cy­do­wa­nie nie­obiek­tyw­ni. Ci, któ­rzy twór­ca­mi nie byli, uwa­ża­li, że sztu­ka ama­tor­ska jest bez­u­ży­tecz­na, a jej pro­fe­sjo­nal­ne wer­sje są dużo bar­dziej eks­cy­tu­ją­ce. Dla porów­na­nia, twór­cy uwa­ża­li swo­je dzie­ła za nie­mal tak samo dobre, jak te stwo­rzo­ne przez eks­per­tów.

Gdy już coś stwo­rzy­my, napraw­dę patrzy­my na tę rzecz bar­dziej przy­chyl­nym okiem. W dużym stop­niu jeste­śmy nie­świa­do­mi tej ten­den­cji; błęd­nie uwa­ża­my, że inni uwiel­bia­ją naszą pra­cę, tak bar­dzo jak my sami.

Czy to zna­czy, że fir­my powin­ny zawsze wyma­gać, by to klien­ci wyko­ny­wa­li pra­ce pro­jek­to­we i pra­co­wa­li nad każ­dym pro­duk­tem? Oczywiście, że nie. Niełatwo osią­gnąć kom­pro­mis pomię­dzy bra­kiem wysił­ku i zaan­ga­żo­wa­niem. Jeśli popro­si­my ludzi o pod­ję­cie zbyt duże­go wysił­ku, może­my ich odstra­szyć; jeśli popro­si­my o zbyt mały wysi­łek, nie zapew­ni­my im moż­li­wo­ści dopa­so­wa­nia pro­duk­tu, jego per­so­na­li­za­cji i przy­wią­za­nia do nie­go. Wszystko zale­ży od wagi zada­nia i oso­bi­ste­go zaan­ga­żo­wa­nia w dany pro­dukt.

By w codzien­nym życiu odczu­wać więk­szą dumę i poczu­cie wła­sno­ści, powin­ni­śmy brać więk­szy udział w two­rze­niu rze­czy, któ­rych uży­wa­my na co dzień.

Podjęcie wysił­ku rze­czy­wi­ście zwięk­sza nasze przy­wią­za­nie, jed­nak dzie­je się tak tyl­ko wte­dy, gdy wysi­łek pro­wa­dzi do ukoń­cze­nia prac. Jeżeli wysi­łek jest bez­owoc­ny, przy­wią­za­nie do pra­cy gwał­tow­nie spa­da.

Lubimy prze­sia­dy­wać w ogro­dzie, ale nie chce­my spo­cić się i ubru­dzić pod­czas oko­py­wa­nia grzą­dek czy kosze­nia traw­ni­ka, więc pła­ci­my ogrod­ni­ko­wi za sko­sze­nie tra­wy i zasa­dze­nie kwia­tów.

Chcemy cie­szyć się dobrym posił­kiem, ale zaku­py i goto­wa­nie są zbyt kło­po­tli­we, więc jemy na mie­ście albo po pro­stu wrzu­ca­my coś do mikro­fa­lów­ki.

Niestety rezy­gnu­jąc z wysił­ku w tych sytu­acjach zysku­je­my roz­luź­nie­nie, ale może­my w rze­czy­wi­sto­ści rezy­gno­wać z dużej przy­jem­no­ści.

Często to wła­śnie wysi­łek spra­wia, że czu­je­my dłu­go­trwa­łą satys­fak­cję.

Może być tak, że to inni są lep­si w pod­łą­cza­niu kabli czy ogrod­nic­twie, ale może­my zadać sobie pyta­nie: „o ile bar­dziej będę się cie­szyć z nowe­go telewizora/ustawień stereo/ogrodu/posiłku po tym, jak nad nimi popra­cu­ję?”.

Jeśli podej­rze­wa­my, że będą nas cie­szyć bar­dziej, może to wła­śnie te przy­pad­ki, w któ­rych pod­ję­cie więk­sze­go wysił­ku się opła­ci.

Nawet, jeśli pomy­sły kole­gów nie są w sumie lep­sze od naszych, ich wyobra­że­nie może lepiej pasu­je do ich uni­ka­to­we­go postrze­ga­nia świa­ta. Ta zasa­da to tzw. idio­syn­cra­tic fit, czy­li idio­syn­kra­tycz­ne­go dopa­so­wa­nia. Jako skraj­ny przy­kład tego zja­wi­ska wyobraź­my sobie, że bar­dzo reli­gij­na oso­ba odpo­wia­da na pyta­nie: „Jak każ­dy z nas może przy­czy­nić się do zwięk­sze­nia ‘szczę­ścia naro­do­we­go brut­to’?”, suge­ru­jąc, żeby codzien­nie każ­dy uczęsz­czał na nabo­żeń­stwa reli­gij­ne. Zatwardziały ate­ista na to samo pyta­nie może odpo­wie­dzieć suge­stią zre­zy­gno­wa­nia z reli­gii i sku­pie­nia się na odpo­wied­niej die­cie lub pro­gra­mie ćwi­czeń. Wszyscy mogą woleć swój pomysł od nasze­go – nie dla­te­go, że to oni na nie­go wpa­dli, lecz dla­te­go, że jest on idio­syn­kra­tycz­nie dopa­so­wa­ny do ich wewnętrz­nych prze­ko­nań i upodo­bań.

Syndrom Not Invented Here jest czu­le nazy­wa­ny „teo­rią szczo­tecz­ki do zębów”. Idea jest taka, że każ­dy chce mieć szczo­tecz­kę do zębów, każ­dy jej potrze­bu­je, ale nikt nie chce uży­wać czy­jejś szczo­tecz­ki.

Bez wzglę­du na to, co two­rzy­my – pudeł­ko na zabaw­ki, nowe źró­dło prą­du, nową teo­rię mate­ma­tycz­ną – liczy się głów­nie to, że jest to nasze dzie­ło. Dopóki to my je two­rzy­my, jeste­śmy raczej pew­ni, że są one waż­niej­sze i bar­dziej uży­tecz­ne niż podob­ne pomy­sły, na któ­re wpa­dli inni.

Jeśli pomo­że­my dziec­ku zasa­dzić warzy­wa w ogro­dzie, jeśli dzie­cia­ki same wyho­du­ją wła­sną sała­tę, pomi­do­ry i ogór­ki i pomo­że­my im przy­go­to­wać z nich sałat­kę do obia­du, dzie­ci będą fak­tycz­nie jeść (i uwiel­biać) swo­je warzyw­ka.

Groźba zemsty – nawet za cenę duże­go oso­bi­ste­go poświę­ce­nia – może słu­żyć jako sku­tecz­ny mecha­nizm wzmac­nia­ją­cy współ­pra­cę i porzą­dek spo­łecz­ny.

Badania wyka­za­ły, że sło­wo „prze­pra­szam” zupeł­nie prze­ciw­dzia­ła iry­ta­cji.

Walter Weckler zaob­ser­wo­wał też, że „zemsta zaspo­ka­ja emo­cje w takim stop­niu, jak sło­na woda zaspo­ka­ja pra­gnie­nie”.

Badani, któ­ry byli lek­ko ran­ni stwier­dzi­li, że gorą­ca woda zaczę­ła spra­wiać ból (próg bólu) po oko­ło 4,5 sekun­dy.

Ci, któ­rzy byli cięż­ko ran­ni zaczy­na­li odczu­wać ból po 10 sekun­dach.

Co cie­kaw­sze, ci z gru­py lek­ko ran­nych wyj­mo­wa­li ręce z gorą­cej wody (tole­ran­cja bólu) po oko­ło 27 sekun­dach, pod­czas gdy oso­by cięż­ko ran­ne trzy­ma­ły ręce w gorą­cej wodzie przez oko­ło 58 sekund.

W pro­ce­sie przy­zwy­cza­ja­nia do bólu wyda­je się mieć miej­sce ogól­na adap­ta­cja.

Ludzie z obra­że­nia­mi cia­ła uczą się koja­rzyć ból z nadzie­ją na dobry rezul­tat.

To połą­cze­nie mię­dzy cier­pie­niem i nadzie­ją eli­mi­nu­je część bólu, któ­ra jest nie­odzow­ną czę­ścią bole­snych doświad­czeń.

Z dru­giej stro­ny, dwie prze­wle­kle cho­re oso­by, któ­re wzię­ły udział w bada­niu nad bólem, w żaden spo­sób nie potra­fi­ły połą­czyć bólu z nadzie­ją na popra­wę. Najczęściej koja­rzy­ły ból z pogar­sza­niem się ich sta­nu i bli­sko­ścią śmier­ci. Z bra­ku pozy­tyw­nych sko­ja­rzeń ból musiał być dla nich bar­dziej prze­ra­ża­ją­cy i inten­syw­ny.

W przy­pad­ku bry­tyj­skich pra­cow­ni­ków satys­fak­cja z pra­cy sil­nie kore­lo­wa­ła ze zmia­na­mi w pła­cach, a nie z wyso­ko­ścią wypła­ty samą w sobie.

Innymi sło­wy, ludzie zazwy­czaj przy­zwy­cza­ja­ją się do obec­nej wyso­ko­ści pła­cy, bez wzglę­du na to, czy jest ona wyso­ka czy niska.

Adaptacja hedo­ni­stycz­na może spra­wiać kło­po­ty w sku­tecz­nym podej­mo­wa­niu decy­zji, ponie­waż czę­sto nie potra­fi­my prze­wi­dzieć tego, że się przy­sto­su­je­my – a przy­naj­mniej nie do takie­go stop­nia, jak się to rze­czy­wi­ście dzie­je. Weźmy przy­kład osób spa­ra­li­żo­wa­nych i tych, któ­rzy wygra­li pie­nią­dze na lote­rii. Ani oni ani ich rodzi­ny i przy­ja­cie­le nie mogli prze­wi­dzieć do jakie­go stop­nia przy­sto­su­ją się do nowych sytu­acji. Oczywiście ta sama zasa­da ma miej­sce w przy­pad­ku wie­lu innych zmian sytu­acji.

Spodziewamy się, że będzie­my przy­gnę­bie­ni przez dłu­gi czas, jeśli rze­czy nie uło­żą się zgod­nie z naszy­mi nadzie­ja­mi.

Myślimy rów­nież, że będzie­my sta­le szczę­śli­wi, jeśli wszyst­ko pój­dzie po naszej myśli.

Jednak zazwy­czaj nasze prze­wi­dy­wa­nia są błęd­ne.

Możemy myśleć, że zro­bie­nie sobie prze­rwy w trak­cie iry­tu­ją­ce­go lub nud­ne­go doświad­cze­nia dobrze nam zro­bi, ale w rze­czy­wi­sto­ści osła­bia ona umie­jęt­no­ści przy­sto­so­waw­cze spra­wia­jąc, że doświad­cze­nie wyda nam się jesz­cze gor­sze, gdy będzie­my musie­li do nie­go wró­cić.

Podczas sprzą­ta­nia domu czy roz­li­cza­nia podat­ków naj­le­piej jest sku­pić się na pra­cy dopó­ki nie skoń­czy­my.

Przyhamuj z przy­jem­no­ścia­mi. Nowa kana­pa może cie­szyć przez kil­ka mie­się­cy, nie kupuj więc nowe­go tele­wi­zo­ra, dopó­ki eks­cy­ta­cja nową kana­pą nie minie.

Odwrotna zasa­da obo­wią­zu­je w przy­pad­ku zma­gań z ogra­ni­cza­niem budże­tu. Zmniejszając wydat­ki powin­ni­śmy prze­nieść się do mniej­sze­go miesz­ka­nia, zre­zy­gno­wać z kablów­ki i ogra­ni­czyć dro­gą kawę – wszyst­ko naraz. Oczywiście począt­ko­wy ból będzie więk­szy, ale ogól­na ilość cier­pie­nia z cza­sem się zmniej­szy.

Mamy skłon­ność do wybie­ra­nia bez­piecz­ne­go i prze­wi­dy­wal­ne­go spo­so­bu dzia­ła­nia w pra­cy i przez to tak­że w naszym życiu pry­wat­nym robi­my rze­czy, któ­re zapew­nia­ją nam sta­ły i god­ny zaufa­nia postęp. Jednak praw­dzi­we postę­py – tak, jak praw­dzi­we przy­jem­no­ści – wyni­ka­ją z podej­mo­wa­nia ryzy­ka i wypró­bo­wy­wa­nia wie­lu róż­nych rze­czy.

Wyobraź sobie, że wła­śnie przy­by­łeś na przy­ję­cie. Gdy wcho­dzisz gospo­darz pisze na Twoim czo­le jakąś licz­bę. Mówi, żebyś nie patrzył w lustro ani nie pytał niko­go o nią. Rozglądasz się po pomiesz­cze­niu i widzisz, że inni mają na czo­łach licz­by od 1 do 10. Gospodarz mówi, że Twoim celem jest dobra­nie się w parę z oso­bą o jak naj­wyż­szym nume­rze, któ­ra będzie chcia­ła z Tobą roz­ma­wiać. Oczywiście pod­cho­dzisz do dzie­siąt­ki, jed­nak ona rzu­ca Ci tyl­ko jed­no spoj­rze­nie i odcho­dzi.

Później pod­cho­dzisz do dzie­wią­tek i óse­mek, i tak dalej, dopó­ki czwór­ka nie wycią­gnie do Ciebie ręki i idzie z Tobą po drin­ka.

Ta pro­sta gra opi­su­je pod­sta­wo­wy pro­ces koja­rze­nia selek­tyw­ne­go.

„Jedna śmierć to tra­ge­dia, milion – to sta­ty­sty­ka”.

– Stalin

„Gdy patrzę na masę, nie dzia­łam nigdy. Gdy patrzę na jed­nost­kę – zawsze”

– Matka Teresa

„Efekt roz­po­zna­wal­nej ofia­ry”

Gdy mamy do dys­po­zy­cji twarz, zdję­cie i szcze­gó­ło­we infor­ma­cje o jakiejś oso­bie to współ­czu­je­my jej, a za tym idą nasze dzia­ła­nia i pie­nią­dze. Niemniej jed­nak, gdy infor­ma­cje nie są zin­dy­wi­du­ali­zo­wa­ne po pro­stu nie odczu­wa­my aż takiej empa­tii i wsku­tek tego nie podej­mu­je­my dzia­ła­nia.

Gdy już zde­cy­du­je­my się dzia­łać w zgo­dzie z emo­cja­mi, podej­mu­je­my krót­ko­ter­mi­no­we decy­zje, któ­re zmie­nia­ją naszą dłu­go­ter­mi­no­wą sytu­ację.

Jeśli nic nie zro­bi­my, gdy odczu­wa­my jakąś emo­cję, żad­na krót­ko- lub dłu­go­ter­mi­no­wa krzyw­da nie może nam się przy­tra­fić.

Niemniej jed­nak, jeśli zare­agu­je­my na emo­cję podej­mu­jąc decy­zję, może­my nie tyl­ko żało­wać jej natych­mia­sto­wych skut­ków, lecz może­my tak­że stwo­rzyć dłu­go­trwa­ły wzo­rzec decy­zyj­ny, któ­ry będzie nas zwo­dził przez dłu­gi czas.

Zanim zaan­ga­żu­je­my się w dłu­go­ter­mi­no­wy zwią­zek, powin­ni­śmy naj­pierw zba­dać wspól­ne zacho­wa­nia w sytu­acjach, dla któ­rych nie ma jasno okre­ślo­nych pro­to­ko­łów spo­łecz­nych.

Zwracajmy uwagę na pogarszające się wzorce zachowań.

Gdy zaob­ser­wu­je­my wcze­sne zna­ki ostrze­gaw­cze, powin­ni­śmy pod­jąć szyb­kie dzia­ła­nia, by napra­wić nie­po­żą­da­ną ten­den­cję zanim nie­ko­rzyst­ny wzo­rzec w peł­ni utrwa­li się we wza­jem­nych kon­tak­tach.

Pomimo, że oso­bi­ście rozu­miem i potra­fię prze­ana­li­zo­wać nie­któ­re z moich błę­dów decy­zyj­nych, jed­nak wciąż ich doświad­czam. Nigdy nie prze­sta­ją na mnie wpły­wać. To coś, o czym powin­ni­śmy pamię­tać, jeśli pró­bu­je­my ulep­szyć swo­je decy­zje.

Musimy wątpić w nasze przeczucia.

Jeśli wciąż robi­my tak, jak pod­po­wia­da nam intu­icja i wie­dza ogól­na, albo robi­my to, co naj­prost­sze lub to, do cze­go się naj­bar­dziej przy­zwy­cza­ili­śmy, tyl­ko dla­te­go, że „w sumie rze­czy zawsze robi­ło się w ten spo­sób”, będzie­my wciąż popeł­niać błę­dy – w wyni­ku cze­go wie­le cza­su, wysił­ku, sta­rań, żali i pie­nię­dzy wpa­da do tych samych sta­rych (i czę­sto nie­wła­ści­wych) kró­li­czych nor.

Jednak jeśli nauczy­my się kwe­stio­no­wać sie­bie samych i spraw­dzać nasze prze­ko­na­nia może­my rze­czy­wi­ście odkryć kie­dy i w jaki spo­sób się myli­my i popra­wić to, jak kocha­my, żyje­my, pra­cu­je­my, odkry­wa­my, zarzą­dza­my i rzą­dzi­my.

Eksperymenty to jeden z naj­lep­szych spo­so­bów na spraw­dze­nie, co napraw­dę dzia­ła, a co nie.

Jestem zasko­czo­ny fak­tem, że zna­cze­nie eks­pe­ry­men­tów nie zosta­ło sze­rzej doce­nio­ne, szcze­gól­nie, jeśli cho­dzi o waż­ne decy­zje zwią­za­ne z poli­ty­ką spo­łecz­ną lub te biz­ne­so­we. Szczerze mówiąc, czę­sto jestem zdu­mio­ny bez­czel­no­ścią zało­żeń biz­nes­me­nów i poli­ty­ków z ich nie­mal nie­ogra­ni­czo­nym prze­ko­na­niem, że ich prze­czu­cia są pra­wi­dło­we.

Rozpoznaj zale­ty irra­cjo­nal­no­ści – nie­któ­re przy­pad­ki naszej irra­cjo­nal­no­ści spra­wia­ją też, że jeste­śmy cudow­nie ludz­cy:

- nasza zdol­ność do odnaj­dy­wa­nia sen­su w pra­cy;

- nasza zdol­ność do zako­chi­wa­nia się w naszych dzie­łach i pomy­słach;

- nasza chęć do zaufa­nia innym;

- nasza zdol­ność do przy­sto­so­wy­wa­nia się do nowych oko­licz­no­ści;

- nasza zdol­ność do trosz­cze­nia się o innych;

- i tak dalej.

Patrzenie na irra­cjo­nal­ność z tej per­spek­ty­wy suge­ru­je, by zamiast za wszel­ką cenę sta­rać się być racjo­nal­ni, powin­ni­śmy doce­nić te nie­do­sko­na­ło­ści, któ­re przy­no­szą nam korzy­ści, roz­po­zna­wać te, któ­re chcie­li­by­śmy prze­zwy­cię­żyć i tak orga­ni­zo­wać świat wokół nas, by korzy­stać z naszych nie­sa­mo­wi­tych zdol­no­ści poko­nu­jąc nie­któ­re z naszych ogra­ni­czeń.

Jednym z naj­lep­szych spo­so­bów na odkry­cie naszych błę­dów decy­zyj­nych i róż­nych spo­so­bów na ich prze­zwy­cię­że­nie jest prze­pro­wa­dza­nie eks­pe­ry­men­tów, gro­ma­dze­nie i ana­li­zo­wa­nie danych, porów­ny­wa­nie efek­tów w warun­kach eks­pe­ry­men­tal­nych i kon­tro­l­nych.